Bài viết này đề cập đến thực trạng ô nhiễm môi trường đất, hậu quả và các biện pháp khắc phục ô nhiễm ô nhiễm môi trường đất. Môi trường đất là nơi sinh sống của nhiều loài động vật trong đó có cả con người nên việc bảo vệ nó khỏi ô nhiễm là việc làm rất cần thiết
Nội dung bài viết
Thực trạng ô nhiễm môi trường đất ở Việt Nam
Vấn đề ô nhiễm môi trường ở Việt Nam là một chủ đề nóng và nghiêm trọng. Vì vậy, nhiều tờ báo trong nước và quốc tế đề cập rằng vấn đề này đang ở mức báo động. Bên cạnh ô nhiễm không khí và ô nhiễm nguồn nước thì ô nhiễm đất cũng gây ra nhiều hậu quả nghiêm trọng ảnh hưởng đến sức khỏe con người và nhiều loài sinh vật khác
Theo thống kê, tổng diện tích đất tự nhiên của cả nước là 33 triệu ha, bao gồm 26,1 triệu ha đất cho nông nghiệp, lâm nghiệp và nuôi trồng thủy sản, 3,7 triệu ha cho các mục đích phi nông nghiệp và 3,3 triệu ha chưa được đưa vào vào sử dụng.
Điều đáng chú ý là hầu hết các khu vực không được sử dụng đã bị xuống cấp, bị sa mạc hóa hoặc nó đã mất giá trị do khai thác bất hợp lý. Một khu vực rộng lớn của quỹ đất nông nghiệp và phi nông nghiệp đã bị ô nhiễm nghiêm trọng trong bối cảnh dân số ngày càng tăng và sự phát triển mạnh mẽ của các khu đô thị và khu công nghiệp mới.
Theo báo cáo của Cục Môi trường Việt Nam, chất lượng môi trường đất ở hầu hết các khu vực đô thị hiện đang bị ô nhiễm nghiêm trọng do chất thải và rác thải từ các hoạt động công nghiệp, xây dựng, sinh hoạt và rác thải.
Bên cạnh đó, khối lượng lớn dư lượng hóa chất còn sót lại sau chiến tranh, cũng là một nguồn gây ô nhiễm tàn phá chất lượng đất đai. Báo cáo môi trường quốc gia năm 2010 cho thấy ít nhất 77 triệu lít thuốc diệt cỏ đã được quân đội Hoa Kỳ sử dụng trong chiến tranh ở Việt Nam, một nửa trong số đó là chất độc màu da cam có chứa hàm lượng chất độc cao.
Khu vực núi, với địa hình dốc, phải đối mặt với nguy cơ xói mòn đất. Trong khi đó, các khu vực từ tỉnh Bình Bình đến tỉnh Bình Thuận đang bị đe dọa bởi xu hướng sa mạc cát. Trong khi đó, biến đổi khí hậu là mối đe dọa lớn đối với tất cả các địa phương. Đặc biệt, đồng bằng sông Cửu Long được cho là nơi chịu thiệt hại lớn nhất đang phải đối mặt với nước biển dâng.
Các biện pháp khắc phục ô nhiễm môi trường đất
Các chất ô nhiễm đất có thể là chất rắn, lỏng hoặc khí. Chúng làm suy giảm chất lượng và hàm lượng khoáng chất trong đất và làm xáo trộn cân bằng sinh học của các sinh vật trong đất. Nguyên nhân gây ô nhiễm đất bao gồm sự gia tăng đô thị hóa, chất thải sinh hoạt, chất thải công nghiệp trên đất và các hoạt động nông nghiệp không phù hợp.
Các biện pháp khắc phục ô nhiễm môi trường đất chủ yếu nhằm mục đích giảm thiểu hoặc loại bỏ chất thải tại nguồn và thay thế các lựa chọn không độc hại cho các vật liệu nguy hiểm.
Giảm sử dụng phân bón hóa học và thuốc trừ sâu
Cây cần các chất dinh dưỡng trong đất như nito, canxi và photpho để sinh trưởng và phát triển. Ngoài ra cây trồng thường bị tấn công bởi các loài động vật gặm nhấm, côn trùng, vi khuẩn và sâu bệnh nên người nông dân phải sử dụng thuốc trừ sâu, phân bón hóa học. Việc này gây ô nhiễm môi trường đất
Để ngăn ngừa thiệt hại này, thay vì sử dụng phân bón hóa học thì người nông dân nên sử dụng phân hữu cơ và phân sinh học, các sản phẩm có hoạt tính sinh học như tảo và vi khuẩn có thể giúp cố định đạm trong đất
Phương pháp sinh học thay thế thuốc trừ sâu là sử dụng thiên địch (các loài động vật diệt trừ sinh vật gây hại, bảo vệ mùa màng một cách tự nhiên.
Phục hồi rừng
Rừng và thảm thực vật giữ cho đất không bị rửa trôi, xói mòn và giữ lại được các chất dinh dưỡng. Vì vậy phục hồi rừng là một trong những biện pháp khắc phục ô nhiễm môi trường đất hiệu quả. Phục hồi rừng bằng cách trồng thêm nhiều cây xanh, thực hiện các biện pháp chống cháy rừng…
Xử lý chất thải rắn
Đổ chất thải rắn như rác thải sinh hoạt, rác thải và vật liệu công nghiệp trên đất làm tăng mức độ độc hại và các chất độc hại trong đất. Chất thải cũng làm thay đổi các tính chất hóa học và sinh học của đất như mức độ kiềm của nó. Thông qua các phương pháp xử lý hóa học như trung hòa axit-bazơ, các đô thị có thể thay đổi mức độ pH của chất thải rắn trước khi thải vào bãi chôn lấp.
Phân hủy chất thải không hòa tan bằng cách sử dụng các phương pháp như thêm hóa chất hoặc enzyme trong môi trường được kiểm soát trước khi xử lý cũng làm giảm ô nhiễm đất.
Phục hồi và tái chế vật liệu
Để giảm ô nhiễm chất thải rắn trên đất liền, có thể tái sử dụng các vật liệu như vải, túi nhựa và thủy tinh trong nhà thay vì xử lý chúng. Bằng cách tái chế, bạn giảm lượng rác thải rắn đi đến các bãi chôn lấp và cũng góp phần vào việc tiết kiệm tài nguyên thiên nhiên. Ví dụ, theo Cơ quan Bảo vệ Môi trường Hoa Kỳ, khi một công ty tái chế 1 tấn giấy, nó sẽ tiết kiệm được tương đương 17 cây.
Tiết kiệm tài nguyên
Bằng cách sử dụng tài nguyên tiết kiệm, bạn có thể góp phần vào việc bảo vệ tài nguyên đất khỏi nguy cơ ô nhiễm. Tiết kiệm tài nguyên giúp giảm lượng rác thải tới các bãi chôn lấp. Bạn cũng có thể giảm thiểu ô nhiễm bằng cách thực hành sử dụng hợp lý các nguồn tài nguyên không thể tái tạo, như dầu và xăng.
Biện pháp khắc phục ô nhiễm môi trường nước
Giáo dục
Biện pháp cốt lõi là giáo dục cho mọi người nhận thức được hậu của ô nhiễm nước và tầm quan trọng của việc bảo vệ nguồn nước. Việc giáo dục cần được áp dụng ở nhiều đối tượng khác nhau từ trẻ mầm non, học sinh, sinh viên, người đi làm, người cao tuổi…
Giáo dục bảo vệ môi trường nước cần có tính thực tế, lồng ghép khéo léo vào chương trình học. Có những hoạt động thiết thực như nhặt rác quanh hồ, không đổ rác ra biển. Đối với người làm trong lĩnh vực môi trường thì luôn phải tìm tòi, thử nghiệm các phương pháp xử lý nước thải mới để ứng dụng rộng rãi
Luật
Một trong những vấn đề lớn nhất đối với ô nhiễm nguồn nước là bản chất xuyên biên giới. Nhiều con sông băng qua các quốc gia, trong khi biển trải dài khắp các châu lục. Ô nhiễm do các nhà máy ở một quốc gia có tiêu chuẩn môi trường kém có thể gây ra vấn đề ở các quốc gia láng giềng, ngay cả khi họ có luật cứng rắn hơn và tiêu chuẩn cao hơn.
Đây là lý do tại sao chúng ta có luật quốc tế quản lý các đại dương, chẳng hạn như Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển năm 1982 (được ký bởi hơn 120 quốc gia), Công ước Luân Đôn năm 1972, Công ước Quốc tế MARPOL năm 1978 về Ngăn ngừa Ô nhiễm Tàu và Công ước OSPAR năm 1998 về bảo vệ môi trường biển của Đông Bắc Đại Tây Dương.
Giải pháp kinh tế
Hầu hết các chuyên gia môi trường đồng ý rằng cách tốt nhất để giải quyết ô nhiễm là thông qua một thứ gọi là nguyên tắc gây ô nhiễm. Theo đó người gây ô nhiễm phải trả tiền để khắc phục hậu quả. Ví dụ chủ tàu chở dầu phải mua bảo hiểm chi trả cho chi phí làm sạch dầu tràn chẳng hạn
Bạn có thể làm gì để hạn chế ô nhiễm nguồn nước
Bên trên là một số biện pháp khắc phục ô nhiễm môi trường nước mang tầm vĩ mô. Vậy còn đối với mỗi cá nhân, chúng ta có thể làm gì để bảo vệ nguồn nước. 10 cách đơn giản dưới đây ai cũng có thể làm được sẽ giúp nguồn nước luôn trong xanh, tạo cảnh quan đẹp
- Không đổ dầu mỡ, chất béo xuống bồn rửa chén. Thay vào đó bạn hãy đổ chúng vào một bình thu gom và loại bỏ như chất thải rắn
- Hạn chế tối đa sử dụng chất tẩy rửa hóa học
- Giảm sử dụng thuốc diệt cỏ, thuốc trừ sâu và phân bón trong nông nghiệp
- Không vứt rác xuống ao, hồ, suối, sông, biển…
- Sử dụng nước tiết kiệm, hiệu quả
- Sử dụng các sản phẩm thân thiện với môi trường
- Trồng nhiều cây để giảm xói mòn đất, ngăn chặn các chất độc hại và hóa chất chảy vào nguồn nước
- Tái sử dụng dầu ô tô làm giảm đáng kể lượng dầu thải ra môi trường
- Hạn chế tối đa sử dụng đồ nhựa như cốc nhựa, hộp nhựa, ống hút nhựa, thìa nhựa…
Hậu quả của ô nhiễm môi trường đất, nước, không khí đến con người và sinh vật
Ô nhiễm môi trường và tài nguyên thiên nhiên như nước, không khí hoặc đất với các chất ô nhiễm khác nhau được gọi chung là ô nhiễm môi trường. Tác hại và hậu quả của ô nhiễm môi trường rất khó lường, có thể phá hủy nhiều hệ sinh thái khác nhau. Ô nhiễm môi trường có tác động xấu đến cả con người và các loài sinh vật
Hậu quả của ô nhiễm môi trường đất
Gây ảnh hưởng đến nguồn nước ngầm
Tùy thuộc vào đất và liệu các hóa chất được xử lý không đúng cách trên đất, hóa chất có thể ngấm trong nước ngầm. Quá trình này được gọi là thẩm thấu. Nó có thể xảy ra ở các trang trại, khu công nghiệp và bãi rác
Gây ra hiện tượng phú dưỡng
Hóa chất như nitơ được sử dụng thường xuyên trong các trang trại. Chỉ một phần nhỏ các chất dinh dưỡng cuối cùng có lợi cho cây trồng. Phần còn lại thường được thải vào nước – sinh sống bởi cá, tảo và các dạng sống khác. Nước giàu chất dinh dưỡng làm cạn kiệt hầu hết oxy trong nước khiến các động vật sống dưới nước không có oxy để thở.
Mất lớp đất mặt
Khi phân bón hóa học và thuốc trừ sâu được sử dụng để duy trì sự sinh trưởng và phát triển của cây trồng thì các thành phần lớp đất mặt bị thay đổi. Đất trở nên dễ bị các loài nấm gây hại và bắt đầu xói mòn
Thay đổi môi trường sống
Khi nạn phá rừng và xói mòn đất diễn ra, động vật buộc phải di chuyển để tìm nơi trú ẩn và thức ăn. Đối với một số động vật, sự thay đổi là quá đột ngột và điều này đã dẫn đến cái chết của chúng. Kết quả là một số loài có nguy cơ tuyệt chủng cao hơn.
Ảnh hưởng đến sức khỏe con người
Tác hại của ô nhiễm môi trường đất không chỉ ảnh hưởng đến sinh vật mà chính chúng ta cũng đang phải gánh chịu hậu quả. Một số hậu quả tiềm ẩn bao gồm dị tật bẩm sinh, sự phát triển của rối loạn hô hấp, bệnh ngoài da và ung thư. Hầu hết trong số này phát triển sau khi tiếp xúc với chất thải từ ngộ độc nước và ô nhiễm đất.
Ô nhiễm đất cũng có liên quan đến chậm phát triển ở trẻ em. Các hóa chất thường được tìm thấy trong đất và nước bị ô nhiễm, chẳng hạn như chì có thể ảnh hưởng đến sự phát triển nhận thức của trẻ con ngay cả khi mức độ phơi nhiễm rất thấp.
Hậu quả của ô nhiễm môi trường nước
Gây ra nhiều loại bệnh tật
Ở người uống hoặc sử dụng nguồn nước bị ô nhiễm dưới bất kỳ hình thức nào đều có nhiều tác động tai hại đối với sức khỏe của chúng ta. Nó gây ra bệnh thương hàn, bệnh tả, viêm gan và các bệnh ngoài da khác.
Phá hủy hệ sinh thái
Để phát triển mạnh, các hệ sinh thái cần dựa vào một mạng lưới phức tạp các chuỗi thức ăn từ thực vật đến động vật, vi sinh vật. Tất cả đều có mối tương tác trực tiếp hoặc gián tiếp. Tác hại đối với bất kỳ sinh vật nào trong số này có thể tạo ra hiệu ứng dây chuyền, làm suy yếu toàn bộ môi trường nước.
Khi ô nhiễm nước gây ra tảo nở hoa trong hồ hoặc môi trường biển, sự tăng sinh của các chất dinh dưỡng mới sẽ kích thích sự phát triển của thực vật và tảo, từ đó làm giảm nồng độ oxy trong nước. Sự thiếu hụt oxy này, được gọi là phú dưỡng, làm nghẹt thực vật và động vật và có thể tạo ra các vùng chết.
Trong một số trường hợp nhất định, những loài tảo gây hại này cũng có thể tạo ra độc tố thần kinh ảnh hưởng đến động vật hoang dã, từ cá voi đến rùa biển.
Hóa chất và kim loại nặng từ nước thải công nghiệp và thành phố cũng làm ô nhiễm đường thủy. Những chất gây ô nhiễm này độc hại đối với đời sống thủy sinh, thường xuyên nhất là làm giảm tuổi thọ của sinh vật và khả năng sinh sản
Rác thải bị thải ra biển gây ô nhiễm nguồn nước biển làm chết nhiều loài động vật sống ở đây. Chúng bị mắc kẹt trong các chai nhựa lọ nhựa, mảnh nhựa nhỏ làm cho chúng không thể ăn được và đói đến chết.
Hậu quả của ô nhiễm môi trường không khí
Tác hại của ô nhiễm môi trường không khí chủ yếu gây ảnh hưởng đến sức khỏe của con người. Các chất ô nhiễm có kích thước cực nhỏ có thể xâm nhập vào cơ thể qua đường hô hấp và tuần hoàn trong cơ thể làm hỏng phổi, tim và não
Sức khỏe thể chất và tâm lý của chúng ta bị ảnh hưởng khác nhau bởi loại ô nhiễm không khí mà chúng ta tiếp xúc. Có nhiều cơ quan và chức năng cơ thể có thể bị tổn hại, hậu quả bao gồm:
- Bệnh đường hô hấp
- Tổn thương tim mạch
- Mệt mỏi
- Đau đầu, lo lắng
- Kích thích mắt, mũi và họng
- Tác động xấu đến cơ quan sinh sản
- Tác động đến gan, lá lách và máu
- Tổn thương hệ thần kinh
Ô nhiễm không khí có liên quan chặt chẽ với biến đổi khí hậu. Đáp ứng các mục tiêu của Thỏa thuận Paris để chống biến đổi khí hậu có thể cứu sống khoảng một triệu người mỗi năm trên toàn thế giới vào năm 2050 thông qua việc giảm ô nhiễm không khí.
Cuối cùng hậu quả của ô nhiễm môi trường ánh sáng, tiếng ồn, phóng xạ, nhiệt gây ra nhiều tác hại khó lường như che khuất tầm nhìn, stress, ảnh hưởng đến các giác quan, ảnh hưởng đến thần kinh…
Nguyên nhân thủng tầng Ozon
Tầng ôzôn là một lớp sâu trong bầu khí quyển Trái đất có chứa ozon là một phân tử xuất hiện tự nhiên có chứa ba nguyên tử oxy. Các phân tử ozon này tạo thành một lớp khí trong bầu khí quyển phía trên Trái đất gọi là tầng bình lưu. Vùng thấp hơn của tầng bình lưu chứa nồng độ ozone tương đối cao hơn được gọi là Ozonosphere. Các Ozonosphere được tìm thấy 15-35 km (9-22 dặm) phía trên bề mặt trái đất.
Nồng độ ozone trong tầng ozone thường dưới 10 phần triệu trong khi nồng độ ozone trung bình trong khí quyển là khoảng 0,3 phần triệu. Độ dày của tầng ozone khác nhau theo mùa và địa lý. Nồng độ cao nhất của ozon xảy ra ở độ cao 26-28 km (16-17 dặm) ở vùng nhiệt đới và 12-20 km (7-12 dặm) về phía cực.
Các nguyên nhân gây thủng tầng ozon bao gồm
Nguyên nhân do con người
Các nghiên cứu khoa học đáng tin cậy đã chứng minh rằng nguyên nhân của sự suy giảm tầng ozon là hoạt động của con người, cụ thể là các hóa chất nhân tạo có chứa clo hoặc brom. Những hóa chất này được biết đến rộng rãi là ODS, một từ viết tắt của các chất làm suy giảm tầng ozon. Các nhà khoa học đã quan sát thấy giảm tầng ozon tầng bình lưu kể từ đầu năm 1970 nhất là ở vùng cực
Các chất làm suy giảm tầng ozon đã được chứng minh là thân thiện với môi trường, rất ổn định và không độc hại trong bầu khí quyển bên dưới. Đây là lý do tại sao các chất này đã trở nên phổ biến trong những năm qua.
Tuy nhiên, sự ổn định không phải lúc nào cũng tốt; các chất đó có thể nổi và duy trì trạng thái tĩnh cao trong tầng bình lưu. Khi ở trên đó, ODS bị phá vỡ bởi ánh sáng tia cực tím mạnh và hóa chất thu được là clo và brom. Clo và brom được biết là làm suy giảm, thậm chí thủng tầng ozon ở tốc độ siêu âm. Một phân tử clo có khả năng phá vỡ hàng ngàn phân tử ozon.
Các chất làm suy giảm tầng ozon đã ở lại và sẽ tiếp tục tồn tại trong khí quyển trong nhiều năm. Về cơ bản, điều này ngụ ý rằng rất nhiều chất làm suy giảm tầng ozon mà con người đã cho phép đi vào bầu khí quyển trong 90 năm trước vẫn đang trên hành trình đến khí quyển, đó là lý do tại sao chúng sẽ góp phần làm suy giảm tầng ozon.
Các chất làm suy giảm tầng ozon chính bao gồm chlorofluorocarbons (CFC), carbon tetrachloride, hydrochlorofluorocarbons (HCFC) và methyl chloroform. Halon, đôi khi được gọi là fluorocarbons brôm, cũng góp phần rất lớn vào sự suy giảm tầng ozon.
Các nhà khoa học trong thời đại này đang làm việc suốt ngày đêm để phát triển Hydrofluorocarbons (HFC) để thay thế hydrochlorofluorocarbons (HCFC) và chlorofluorocarbons (CFC) để sử dụng trong điều hòa không khí.
Hydrochlorofluorocarbons là khí nhà kính mạnh mẽ, nhưng chúng không thể làm cạn kiệt ozone. Mặt khác, chlorofluorocarbons là yếu tố gây biến đổi khí hậu, điều đó có nghĩa là Hydrofluorocarbons tiếp tục là lựa chọn thay thế tốt hơn cho đến khi có các lựa chọn thay thế an toàn hơn.
Nguyên nhân do tự nhiên
Tầng ozon đã được tìm thấy bị ảnh hưởng bởi một số hiện tượng tự nhiên nhất định như điểm mặt trời và gió tầng bình lưu. Nhưng điều này đã được tìm thấy gây ra sự suy giảm không quá 1-2% của tầng ozone và các tác động cũng được cho là chỉ là tạm thời.
Người ta cũng tin rằng các vụ phun trào núi lửa lớn (chủ yếu là El Chichon vào năm 1983 và Núi Pinatubo năm 1991) cũng đã góp phần làm suy giảm tầng ozone.
